اطفا حریق چیست ؟

افزایش ایمنی و کاهش خطای انسان به منظور پیشیگیری از حوادث آتش سوزی و اطفا حریق، معیار اصلی مورد استفاده متخصصان ارگونومی ایمنی وبهداشت حرفه ای در طراحی و ارزیابی ماشین آلات، تجهیزات، ساختمان ها و غیره بشمار می روند.

اما مهم آنست که این حقیقت را از نظر دور نداریم که کم خطر ساختن پروسه تولید و محصول بهتر با اتکا به فنونی است که باعث افزایش ایمنی می شود. یکی از راههای بالا بردن ایمنی در محیط کار و زندگی استفاده از سیستم های اعلام و اطفا حریق جهت مقابله با خطرات ناشی از آتش سوزی می باشد.

عملیات اطفا حریق چیست ؟‌

به کلیه عملیاتی که برای مهار و خاموش سازی آتش انجام می شود، اطفا حریق گفته می شود.

اطفا حریق

سیستم اعلام و اطفا حریق چیست ؟

سیستم های اعلام کننده، حریق را با قابلیت تشخیص دود، گازها و بخارات مختلف و انواع ناخالصی های هوا با توجه به نوع دتکتور و تعداد نقاط مورد شناسایی در مرکز، را شناسایی می کنند.

این سیستم ها با امکان اعلام به کمک آژیر الکتریکی، آژیر بادی، زنگ، فلاشر و تلفن کننده این امکان را می دهند که در ابتدای شروع آتشسوزی بتوان از آن با خبر شد.

همچنین می توان در اسرع وقت جهت اطفاء بصورت دستی و یا اتوماتیک، قبل از گسترش زمینه آتش به دیگر قسمتها اقدام نمود.

سیستم مرکزی مراکز استاندارد اعلام حریق، امکان تشخیص دقیق و بدون خطا را در کل مجموعه فراهم می کنند. این سیستم ها قابلیت تفکیک مناطق تحت پوشش و تست تمامی قطعات نصب شده و مسیر های سیم کشی شده را دارند.

این نوع مراکز با داشتن سیستم UPS امکان کارآیی کل مجموعه را در زمان نبودن برق فراهم می آورد.

سیستم اطفا حریق ساختمان

سیستم های اعلام کننده و اطفای حریق در ساختمان ها شامل انواع فایرباکس، کپسول های آتش نشانی، اسپرینکلر ها، انواع دتکتور، پنل های کنترل، آژیر فلاشر ها و … نام برد.

همچنین دو نوع سیستم لوله کشی تر و خشک برای اطفا حریق ساختمان طراحی می گردد. در سیستم تر اب درون شبکه لوله ها قرار دارد و سیستم و لوله ها تحت فشار آب هستند. پمپ ها، آب ذخیره شده در مخازن را به درون لوله ها هدایت می کنند.

در سیستم خشک نیز درون لوله ها آب جریان ندارد. و هنگام حریق توسط نیروی آتش نشانی این لوله ها پر از آب می شوند.

سیستمهای اطفا حریق دارای تجهیزات زیر می باشند:

دتکتور

دتکتورهای خاص اعلام حریق، دارای قابلیت تشخیص دود ( بیم دتکتور اعلام حریق )، گازهای قابل انفجار و حرارت را دارا بوده و با توجه به ساختار سیستم امکان هر گونه خطا را کاملا از بین می برند.

دکتکتور ها انواع مختلفی دارند:

• الف – اعلام کننده صوتی با قدرتهای مختلف
• ب – اعلام کننده نوری با قابلیت اعلام بصورت کلی یا تفکیک مناطق
• ج – تلفن کننده با قابلیت ارسال پیام به شماره های داده شده

انواع خاموش کننده ها

الف – کپسولهای دستی اطفاء 

• ۱- پودری
• ۲- گازCO2
• ۳- آب و گاز

ب – سیستمهای اتوماتیک اطفاء با قابلیت دستور پذیری از مرکز اعلام حریق و یا با عملکرد مستقل

• ۱- پخش کف
• ۲- پخش آب
• ۳- پخش گاز CO2

اتفا حریق

انواع مواد اطفا حریق

پودر و گاز

در گذشته نحوه استفاده از پودر شیمیایی بدین ترتیب بود که تعدادی قوطی یا ظروف به اشکال مختلف را از پودر پر می کردند. سپس آنها را در جاهای مناسب قرار می دادند و به محض شروع آتش سوزی، مسئول مربوطه درب قوطی ها را باز کرده و پودر آن را بر روی آتش می پاشید.

این تکنیک در اغلب این موارد با ناکامی مواجه می شد؛ ولی با گذشت زمان برای پاشیدن پودر بر روی آتش دستگاه های خاموش کننده پودر طراحی و ساخته شد.

پودر شیمیایی و پودر خشک عبارتند از گرد بعضی از مواد شیمیایی مانند کربناتها ، سولفات ها و فسفاتها که جهت خاموش کردن حریقها به کار می رود .

گاز کربنیک (CO2)

از سالها قبل گاز کربنیک (CO2) به عنوان یک گاز آتش نشانی در دستگاه های ثابت اتوماتیک، خاموش کننده های دستی و چرخدار مورد استفاده قرار می گرفته است. گازCO2 غیر قابل احتراق، بی بو، خنثی، خنک و غیر سمی است و هادی جریان الکتریسیه نمی باشد .

وزن آن سنگین تر از هواست، لذا در صورت پرتاب روی حریق ، اکسیژن را خارج و خود جانشین آن می گردد .

مولد کف یا فوم

کف مورد مصرف برای اطفا حریق، مایعی است که در صورت پرتاب آن بر روی مواد در حال اشتعال، به سرعت روی آتش را پوشانده، مانع برخاستن گاز قابل اشتعال از روی مواد می گردد.

همچنین با پوشاندن سطح ماده در حال اشتعال از رسیدن اکسیژن هوا به آتش جلوگیری به عمل می آورد. وزن مخصوص آن کمتر از وزن مخصوص مواد و مایعات قابل اشتعال است. لذا در سطح آن شناور گشته و پایین نمی رود.

خاموش کننده های هالوژنه

مواد هالوژنه خاموش کننده هایی هستند که مکانیسم خاموش کردن آن شباهت زیادی به گاز CO2 دارد. بدین معنی که بعلت سنگین تر بودن از هوا به سرعت روی حریق را پوشانده و جانشین هوا می گردد. این مواد وقتی از خاموش کننده خارج و در محیط ریخته می شود به سرعت تبدیل به بخار و تبخیر می شود.

مثلث آتش

به منظور ایجاد آتش و بقای آن سه فاکتور اساسی لازم است:

• ۱- اکسیژن کافی برای پایدار نگه داشتن احتراق
• ۲- گرمای کافی برای رسیدن به نقطه آتش گیری
• ۳- مقداری سوخت و یا ماده قابل احتراق

سه فاکتور فوق در کنار هم، تولید واکنش شیمیایی می کنند که حریق نام دارد. چنانچه هر یک از این سه عامل را حذف کنید، آتش اطفاء می شود.

کاربرد رنگ در سیلندرها (کپسولها)

۱) کپسولهای جوشکاری :

• کپسول استیلن به رنگ قهوه ای
• آرگون به رنگ آبی ، هوا به رنگ طوسی
• کپسول آمونیاک: سیاه برای بدنه، قرمز برای در پوش
• کپسول اتیلن کلراید: طوسی برای بدنه، سیاه برای در پوش
• کپسول مونوکسیدکربن به عنوان احیا کننده: سرخ برای بدنه و گردونه، زرد برای درپوش
• کپسول گاز کلر بعنوان گندزدا در آبهای مصرفی :سیاه برای بدنه و گردنه، زرد برای بدنه
• کلر پودری:همه ی قسمت های کپسول به رنگ زرد است
• کپسول آب :قرمز رنگ

۲) کپسول های آتش نشانی

• کپسول گاز کربنیک : رنگ خاکستری تیره
• کپسول های محتوی مواد هالوژن دار :سبز رنگ برای مایعات و فلزات قابل اشتعال
• کپسول های محتوی کف:زرد رنگ

طبقه بندی آتش سوزی ها

• آتش سوزی های خشک
• آتش سوزی مایعات قابل اشتعال
• آتش سوزی گازهای قابل اشتعال
• آتش سوزی وسایل برقی
• آتش سوزی فلزات قابل اشتعال

آتش سوزی های خشک ( گروه A)

این نوع موادی را شامل می شود که پس از سوختن از خود خاکستر باقی می گذارند. مانند فراورده های چوبی، پنبه ای، پشمی، لاستیکی، پلاستیکی و انواع مختلف پارچه های مصنوعی، حبوبات، غلات و غیره.

برای خاموش نمودن این آتش سوزی ها بهترین روش، سرد کردن و مؤثرترین وسیله آب می باشد.

آتش سوزی مایعات قابل اشتعال (گروه B)

بهترین خاموش کننده برای مایعات، اگر حریق در سطح کوچکی باشد پودرهای شیمیایی و اگر در سطح بزرگتری باشد کف مکانیکی است.

آتش سوزی وسایل برقی ( گروه C)

برای خاموش کردن آتش سوزی گازهای قابل اشتعال لازم است ابتدا اطراف مخازن گاز را با توجه به نوع آتش سوزی خاموش نمود .

آتش سوزی ناشی از جرقه و جریان اللکتریسته، و آتش ناشی از لوازم الکتریکی در دسته کلاس C قرار می گیرند.

آتش سوزی فلزات قابل اشتعال ( گروه D )

اینگونه فلزات دارای خاصیت اشتعال شدید می باشند و در موقع آتش سوزی، با نور خیره کننده ای می سوزند.

برای خاموش کردن آتش سوزی ناشی از این فلزات از ماسه ۱۰۰% خشک و پودر خشک شیمیایی مخصوص فلزات استفاده می گردد.

حریق های این نوع غالباً در آزمایشگاه ها و مراکز تهیه مواد شیمیایی روی می دهند.

سیستم اتوماتیک اطفا حریق پودری چگونه کار می کند؟

سیستم اتوماتیک اطفا حریق پودری، نسلی جدید از سیستم اطفا حریق اتوماتیک پودر خشک است که به صورت سریع و لحظه ای عمل می کند.

این دستگاه شامل سیلندرهایی است که تحت فشار نیستند، سبک و قابل حمل بوده و به آسانی نصب می شوند. این سلندرها حاوی پودر ABC FUREX است که غیرقابل نفوذ آب و گرد و غبار بوده و در اندازه های گوناگون موجود می باشند.

به وسیله آن امکان اطفا حریق اتوماتیک سطوح مختلف در فضای باز و احجام گوناگون در فضای بسته وجود دارد. سیستم نیاز به لوله کشی و تعمیر و نگهداری نداشته و عمر مفید بیش از ۱۰ سال دارد.

تحریک و تخلیه سیلندر بصورت الکتریکی از طریق دستگاه مرکزی و یا توسط سنسور یا همان حسگر دما انجام می گیرد. فشار تولید شده درون سیلندر باعث باز شدن محفظه مخصوص و تخلیه پودر به میزان ۳۵ متر در ثانیه می شود. این عمل در کمتر از نیم ثانیه بوقوع می پیوندد.

مزایای این سیستم ها

• سیلندرها در صورت ضربه، سوراخ شدن و یا تکان شدید تخلیه کاذب نمی شوند
• سیستم در محیط باز و یا بسته کاربرد دارد
• تخلیه پودر و پخش آن در محیط بصورت یکسان در تمام نقاط انجام می گیرد
• هزینه مناسب و سرعت عمل و اطفای آنی
• حاوی مواد سمی نیست و اثر منفی بر روی لایه ازون ندارد
• سیلندرها علاوه بر اینکه تحت فشار نیستند، نیاز به لوله کشی ندارند
• عدم نیاز به تعمیرات و نگهداری خاص
• صرفه جویی در هزینه ها

کاربردهای سیستم های اتوماتیک

• مکان های تجاری
• اماکن صنعتی و نظامی
• فضاهای کوچک با حداقل حجم اطفا حریق ۲/۱ متر مربع
• مجتمع های بزرگ مسکونی
• موتور خودروها و نفربرهای نظامی و صنعتی
• صنایع ریلی و دریایی و هوایی
• اتاق های کابل و کامپیوتر و تجهیزات برقی
• صنایع تولیدی ، معدنی و نفت و گاز

سیستم اطفا حریق پایروجن ( Automatic fire suppression )

در ساخت سیستم پایروجن از تکنولوژی سوخت جامد موشک استفاده شده است. این نوع اولین سیستم اطفاء حریق پودر و گاز (ایروسول) در جهان می باشد که به صورت تجاری تولید شده است.

پایروجن به عنوان جایگزینی بی خطر و کاربردی برای هالون، هالوکربن ها، پودرهای شیمیایی و گازهای بی اثر طراحی شده است. همچنین به صورت تجاری در مخازن با ظرفیت متفاوتی تولید شده و در دسترس می باشد.

پایروجن جامدی غیرسمی و بی اثر بوده و تا زمانی که به صورت الکتریکی و یا حرارتی فعال نشده است پایدار می ماند. در صورت فعال شدن نیز ترکیبی از پودر و گاز (ایروسول) با خاصیت خاموش کنندگی تولید می نماید.

ایروسل

ایروسول تولید شده به صورت فیزیکی و شیمیایی به حریق حمله ور شده و به صورت تقریبا لحظه ای حریق را فرونشانده و از شعله وری مجدد آن (و در شرایط واقعی از انفجار) نیز جلو گیری می نماید. در بسیاری از کاربردها پایروجن تنها جایگزین کاربردی برای هالون می باشد.

قبل از انتشار ایروسول به منطقه تحت پوشش، ذرات ایروسول از یک خنک کننده شیمیایی عبور نموده و دمای ایروسول را به نحو مطلوبی کاهش می دهد. این امر به انتشار یکسان مواد در محیط نیز کمک می نماید.

سرعت بسیار بالای تخلیه ایروسول اثری لحظه ای در خاموش نمودن حریق خواهد داشت. ذرات میکرونی ایروسول مانند یگ گاز عمل نموده و در تمام ابعاد پخش می گردند و به عامل اطفاء کننده اجازه می دهند به سرعت منتشر شده و به دور از دسترس ترین و پوشیده ترین نقاط نیز نفوذ نماید.

انتشار یکنواخت در کمتر از چند ثانیه به وقوع می پیوندد، در حالیکه ماندگاری طولانی در محیط مانع شعله وری مجدد خواهد شد.

مزایا و امکانات سسیتم :

• کم وزن و کم حجم Compact & Weight Saving
• نصب بدون پیچیدگی و راه اندازی مجدد سریع Simple to install & Recommission
• غیر سمی Low Toxicity
• اقتصادی و مقرون به صرفه Cost Effective
• سه برابر موثر تر از گاز هالون ۳ times more effective than Halon
• دوست محیط زیست Environmentally Friendly
• بدون نیاز به لوله کشی و مخازن تحت فشار No pressurized Cylinders or pipe work
• کاربرد سیستم پایروجن ( pyrogen )
• اتاق کامپیوتر Computer Room
• سیستم توزی
• سیستم اعلام حریق
• شماتیک سیستم اعلام حریق

سیستم اعلام حریق، به مجموعه‌ای از قطعات الکترونیکی گفته می‌شود که وظیفه آشکارسازی حریق در اماکن مختلف را بر عهده دارد.

اجزای تشکیل دهنده سیستم‌های اعلام حریق

اعلام حریق های خودکار قدیمی، معمولا از یک حسگر یا آشکارساز که خود متصل به خروجی صوتی بود، تشکیل شده بودند. ولی این سیستم‌ها در سال‌های اخیر، دیگر مورد استفاده قرار نمی‌ گیرند. سیستم‌های جدیدتر معمولا از تعدادی شستی اعلام حریق و تعدادی حسگر یا آشکارساز (Detector)، یک سیستم پردازش مرکزی و تعدادی خروجی تشکیل می‌شوند.

حسگرها

حسگرهای اعلام حریق، (بسته به اینکه به کدام مشخصه آتش حساس باشند) در گروه‌های حسگرهای دود، حسگرهای حرارت، حسگر منو اکسید کربن، حسگر شعله و ترکیبی جای دارند.

حسگر دود

سنسور های دود کار تشخیص دود در محل را برعهده دارند. این حسگرها معمولا در دو گروه حسگر نوری و حسگر یونیزاسیون جای می‌گیرند. حسگرهای نوری با ارسال علایم نوری به یک گیرنده (که در داخل خود حسگر مستقر است) میزان تغییر و کاهش نور رسیده را اندازه گیری می‌کنند. اگر تغییر آشکاری در میزان نور دریافتی مشاهده کنند، آن را به حریق تعبیر می‌کنند.

حسگر یونیزاسیون

سنسور یونیزاسیون، شامل دو صفحه نزدیک به هم (الکترودها) هستند و از هوای محیط به عنوان الکترولیت استفاده می‌کنند.

چنانچه تغییر ناگهانی در غلظت هوای محیط روی دهد، حسگر آن را به حریق تعبیر می‌کند. حسگرهای یونیزاسیون، حاوی مقادیر کمی مواد رادیواکتیو بوده (برای یونیزه کردن ذرات موجود در هوای اطراف الکترودها)و برای همین عمر دائمی ندارند.

حسگر حرارت

این نوع حسگر ها کار تشخیص حرارت در محل را بر عهده دارند. روش کار این حسگرها کاملا مشابه ترموکوپل یخچال‌های خانگی است.

در داخل این سنسور های حرارتی دو صفحه از مواد متفاوت و چسبیده به هم دارند که با گرم شدن و یا سرد شدن، جهت خم شدن صفحه ترکیبی تغییر می‌کند و باعث اتصال جریان می‌شود. انواع جدیدتر این حسگرها دارای ترمومتر بوده و به تغییرات درجه حرارت حساس می‌باشد.

حسگر های ترکیبی

آشکارساز های ترکیبی، حسگرهایی هستند که از ترکیب یک حسگر دود و یک حسگر حرارت بوجود آمده‌اند و می‌توان خروجی آنها را بسته به حساسیت محل و تعداد اعلام‌های اشتباه بر روی و/یا تنظیم نمود. روشن است که در حالت «یا» تعداد اعلام‌های اشتباه بیشتر بوده و در حالت «و» اعلام با تاخیر بیشتری صورت می‌گیرد.